Auteur: Wim Schermer
Samenvatting:
‘Zelfstandig Tata Steel Nederland gaat voor groen staal in een schone omgeving’.
Deze tekst staat sinds 1 oktober 2021 op de site van Tata Steel IJmuiden. Tata Steel IJmuiden heeft volgens Tata Steel zelf 5 tot 6 GW aan windmolens nodig om de huidige productie met groene waterstof te realiseren. Dat zijn 500 windmolens van 12 MW. De investeringskosten voor deze windmolens, electrolysers en de infrastructuur naar de kust bedragen 28 miljard euro. Hoewel Tata Steel IJmuiden niet direct zegt dat zij voor groene waterstof gaan denken de omwonenden dat dit wel zo is. Dit wordt ondersteund door de afwijzing door de directie van CCS (Carbon Capture Storage) waarmee duidelijk is dat de directie van Tata kennelijk de tussenstap van grijze waterstof wil overslaan. Nou is groen staal in een schone omgeving natuurlijk prachtig en vooral goed voor de omwonenden en het klimaat, maar hoe haalbaar is dit allemaal? En de grote vraag is of het milieu er wel beter van wordt. Zouden de 500 grote windmolens niet gebouwd worden dan heeft Tata Steel IJmuiden 26,3 miljard kWh (26,3 TWh) nodig om over te gaan op groene waterstof. Dat is precies evenveel als er in 2021 in heel Nederland aan wind- en zonnestroom, inclusief dat op alle particuliere daken, werd opgewekt. Het gebruik van groene waterstof levert door verdringing naar fossiele opwekking een kleine 15 miljoen ton CO2 uitstoot op. Als alle groene stroom naar Tata Steel IJmuiden gaat kunnen huishoudens en bedrijven die die groene stroom nu krijgen nog uitsluitend terugvallen op fossiele opwekking. Zo ontstaat bijna 3 miljoen ton meer CO2 uitstoot dan de 12 miljoen ton die Tata Steel IJmuiden nu al uitstoot. De route via groene waterstof kan sowieso nog niet gevolgd worden omdat er simpelweg geen groene waterstof is. Tata Steel IJmuiden heeft gekozen voor waterstof. Dat kan – nog tientallen jaren – alleen maar grotendeels grijze waterstof zijn, gemaakt uit aardgas. Onderstaand leg ik uit waarom. Tata Steel IJmuiden vermijdt evenwel het woord ‘grijze’ waterstof. Met grijze waterstof zal, als alle productiemiddelen zijn omgebouwd, de uitstoot 4 miljoen ton CO2 gaan bedragen, een besparing van 8 miljoen ton CO2 uitstoot ten opzichte van de huidige situatie. En deze 8 miljoen ton is veel meer dan de besparing die Tata Steel IJmuiden in 2030 kan realiseren met deels groene waterstof. Grijze waterstof voorkomt vooralsnog dat er 28 miljard meer moet worden geïnvesteerd resp. – subsidie – moet worden uitgegeven. Tata Steel IJmuiden zal dit zelf niet kunnen betalen. Ze hebben immers in hun hele bestaan geen belastbare winst gemaakt. En zonder winst is er geen mogelijkheid te reserveren voor toekomstige investeringen. CCS is beter te vermijden. Er wordt 25% meer aardgas verbruikt en door lekverliezen wordt er per saldo met CCS een negatief milieuresultaat bereikt. De omwonenden zullen, als de milieuvergunningen blijven worden opgerekt, nog tientallen jaren in een vervuilde omgeving moeten leven. Dit ongeacht de keus voor grijze of groene waterstof.
Tata Steel IJmuiden kan daar beter eerlijk over communiceren.
Zal Tata Steel IJmuiden op de huidige locatie kunnen overleven?
Als er geen 28 miljard euro wordt gevonden om de volledige overgang naar groene waterstof te financieren, zal Tata Steel IJmuiden vrijwel zeker niet overleven. Tata Steel IJmuiden levert maar 0,3% van de totale staalproductie in de wereld. Die 0,3% zal moeiteloos elders extra geproduceerd kunnen worden.
Zou de overheid besluiten Tata Steel IJmuiden te willen behouden, dan zullen de benodigde bedragen al snel hoger zijn dan de huidige waarde van Tata Steel IJmuiden. Het kabinet wordt dan meerderheidsaandeelhouder en hiermee kan slechte huisvader Tata Steel India buitenspel gezet worden. De vraag of de overheid dit moet willen is een lastige. Als Tata Steel India de verduurzaming niet wil financieren en SSAB geen toekomst ziet voor Tata Steel IJmuiden, waarom zou Nederland dan dit ernstig vervuilende schip van bijleg willen behouden.
Zelfs al zou de overheid Tata Steel IJmuiden
……………………………
Opmerking vooraf
In onderstaand verhaal schets ik enkele afgebakende eindsituaties. Daarop zijn vele variaties mogelijk en alles zal in delen tussen nu en tot na 2050 worden uitgevoerd. Ik realiseer me dat alle berekeningen niet tot twee cijfers achter de komma zullen kloppen.
Tata Steel IJmuiden zeer vervuilend
Tata Steel IJmuiden zeer vervuilend, slecht onderhouden, investeert niet
Tata Steel is de laatste tijd prominent in het nieuws naar aanleiding van een rapport van het RIVM dat Tata Steel IJmuiden kankerverwekkende stoffen uitstoot. Die uitstoot, onder meer in de vorm van grafiet regens, is een gevolg van het grootschalige gebruik van steenkolen om uit ijzererts staal te maken. De grafiet regens zijn volgens Tata Steel IJmuiden in 2019 verholpen. Naast andere de gezondheid bedreigende stoffen wordt er door Tata Steel IJmuiden jaarlijks 12 miljoen ton CO2 uitgestoten (bron Tata Steel IJmuiden). Daarmee is Tata Steel IJmuiden de grootste uitstoter van het broeikasgas CO2 in Nederland.Milieudefensie heeft vergaande eisen tot beperking van de uitstoot bij Tata Steel IJmuiden neergelegd. Mobilisation for the Environment (MOB) gaat Tata Steel IJmuiden juridisch aanpakken om de vergunningen aan te scherpen en bij niet voldoen aan die eisen sluiting af te dwingen. In een op 19-1-2022 door MOB uitgebracht persbericht staat te lezen:
Technologie van Tata zwaar verouderd
Van 2012 dateert de laatste grote investering in de reductie van uitstoot van stof, zware metalen en dioxinen en furanen. Er is in de afgelopen 20 jaar niet geïnvesteerd in reductie van zwavel en stikstofverbindingen: in 2000 totaal ruim 9.300.000 kg. In 2019 ook nog steeds ruim 9.300.000 kg.
Tata Steel past nergens op haar terrein rookgasontzwaveling of stikstofverwijdering toe. Dit is niet alleen in strijd met de Europese eisen tot toepassing van Best Beschikbare Technieken, maar laat ook zien dat er geen sprake is van grootschalig onderhoud, noch van renovatie, noch van een tijdige aanpassing aan de stand der techniek voor wat betreft de stikstof- en zwavelemissies van het bedrijf.
Tata voldoet evenmin aan de wettelijke eis tot minimalisatie van emissies van ZZS-stoffen c.q. kankerverwekkende stoffen hetgeen waarschijnlijk de oorzaak is van de door RIVM vastgestelde verhoogde kankerincidentie onder omwonenden. Een ander voorbeeld is het affakkelen van brandbare afgassen, in dit geval kooksovengas. Het affakkelen van dit soort gassen leidt tot onvolledige verbranding en daarmee tot de vorming van kankerverwekkende PAKs.
Ook het enorme aantal calamiteiten in de afgelopen jaren van meer dan 1000/jaar laat zien dat hier sprake is van een verouderd en onvoldoende onderhouden bedrijf. Het lijkt erop dat ‘calamiteiten’ bij Tata ‘normaal bedrijf’ zijn geworden.
Tata Steel IJmuiden vergeleken met andere staalproducenten
Gezien de bovengenoemde bevindingen van MOB en het RIVM is het duidelijk dat Tata Steel IJmuiden niet in het rijtje schoonste staalproducenten thuishoort. Waar alle Nederlandse zware industrie hun uitstoot van gevaarlijke en kankerverwekkende stoffen met gemiddeld 80 tot 90% hebben verminderd in de afgelopen 10 jaar blijft Tata Steel IJmuiden zeer achter.
Het later besproken DRI proces met waterstof is alleen op kleine schaal door SSAB in Zweden beproefd. Opschaling door SSAB zal pas in 2026 geschieden en het is dan ook nog niet zeker of dit schone proces op echt grote productieschaal de huidige productiewijze kan vervangen.
Als Tata Steel IJmuiden zou verdwijnen zal de productie van 7 miljoen ton hoogwaardig staal door andere fabrieken worden overgenomen. Dan zal de IJmond schoon worden en het wereldwijde milieu wordt er door verplaatsing naar landen met een schonere productie ook beter op.
Juichen om groene waterstof
Recent heeft Tata Steel IJmuiden besloten om binnen 8 jaar voor een deel van de productie over te willen stappen op groene waterstof. De Zeester groep, bestaande uit een aantal oud-directeuren van Hoogovens en enkele hoogleraren, willen al in 2025 deels op groene waterstof draaien. De heer Donald Pols van Milieudefensie en Joris Thijssen, voorheen van Greenpeace, nu Tweede Kamer lid voor de Partij van de Arbeid willen ook dat dat groene waterstof wordt, opgewekt door windmolens en zonneparken. Ook de vakbond FNV ziet het wel zitten. Een meerderheid in de Tweede Kamer lijkt bereid om Tata Steel IJmuiden te behouden. Dat daarvoor de knip heel wijd open moet gaan we becijferen.
Roland Berger
Het onderzoekbureau Roland Berger heeft in opdracht van Tata Steel IJmuiden en FNV studie gedaan naar de verschillende mogelijkheden om de staalproductie schoon te maken. De uitkomst van dat rapport is dat in 2030 Hoogoven 6 vervangen kan zijn door een zogenaamde DRI/EAF installatie op basis van waterstof uit aardgas, zogenaamde grijze waterstof. Deze zal in eerste instantie op 80% aardgas en 20% waterstof gaan draaien. Met deze installatie voldoet Tata Steel IJmuiden in 2030 niet aan met de overheid voor 2030 afgesproken reductie van de CO2 uitstoot.
Rond 2037 is Hoogoven 7 ‘end of life’ en zal dan vervangen kunnen worden door een tweede DRI/EAF installatie.
Afhankelijk van de beschikbaarheid van (groene) waterstof zal rond 2050 de productie van staal in IJmuiden schoon kunnen zijn. Hoe schoon het werkelijk wordt hangt direct af van hoeveel groene waterstof er echt beschikbaar is. Waterstof die gemaakt wordt van groene stroom die vervolgens niet meer beschikbaar is voor woningen en bedrijven levert door verdringing naar fossiele opwekking alleen maar veel meer CO2 uitstoot op dan doorgaan met het huidige gebruik van steenkool.
Roland Berger heeft nog niet uitgerekend wat de kosten van de totale operatie gaan worden. Die berekeningen zijn evenwel niet ingewikkeld en dus lijkt het erop dat er om de hete brij wordt heen gelopen.
Groene waterstof verstandig?
Zijn de waterstof plannen van Tata Steel IJmuiden dus wel zo verstandig? Met nu maar rond 25% duurzame stroom uit wind en zon, gaan we uitrekenen wat de werkelijke gevolgen zijn van de overstap naar groene waterstof.
Tata Steel IJmuiden groen maar hoe?
Tata Steel IJmuiden heeft enorme hoeveelheden waterstof nodig om steenkool te vervangen. Het DRI (direct-gereduceerd ijzer) proces is in principe vrijwel schoon, maar in combinatie met een elektrische vlamboog, is niet alleen zeer veel elektriciteit maar ook gigantisch veel waterstof nodig.
Berekeningen door onder meer de denktank van het Europees Parlement, maken duidelijk dat er inderdaad 6 GW aan windturbines nodig is om Tata Steel IJmuiden te voorzien van voldoende elektriciteit en waterstof. 6 GW aan windturbines betekent dat er naast 500 windmolens van 12 MW ook 6 GW aan electrolysers moet komen om van de groene stroom groene waterstof te maken. Die electrolysers gaan jaarrond gemiddeld op 50% van hun maximale capaciteit draaien, gelijk aan de capaciteitsfactor van de windturbines, een onrendabele en geldverslindende activiteit. Zou er minder dan 100% electrolyser capaciteit worden gebouwd, zeg 3 GW, dan zal er bij flinke wind maar 50% van de windstroom kunnen worden omgezet in waterstof.
Verdringing
Waterstof maken voor de industrie betekent bij rond 25% wind- en zonnestroom, dat deze stroom niet meer beschikbaar is voor particulieren en bedrijven. Dit verschijnsel heet verdringing, andere instanties als TKI noemen dit verhullend ‘een systeem issue’.
Verdringing naar fossiele opwekking wordt door letterlijk niemand benoemd terwijl dit zeker het grootste probleem is dat onvermijdelijk ontstaat als er nog geen 100% duurzame opwekking is.
Als Tata Steel IJmuiden continue 3 GW elektriciteit krijgt, betekent dit totaal per jaar 26,3 miljard kWh (26,3 TWh). Totaal wordt er in Nederland jaarlijks rond 110 miljard kWh (110 TWh) verbruikt door particulieren en bedrijven(Bron CBS 2020). 25% duurzame wind- en zonnestroom is rond 27 miljard kWh.
Dit betekent dat letterlijk alle in Nederland met wind en zon opgewekte stroom, zelfs dat op alle daken van particulieren en bedrijven, naar Tata Steel IJmuiden zou gaan.
Als alle duurzame stroom naar Tata Steel IJmuiden gaat kunnen alle bedrijven en particulieren die nu nog groene stroom krijgen alleen nog terugvallen op fossiele opwekking. Een gascentrale stoot rond 400 gram CO2 per kWh uit, een kolencentrale rond 800 gram CO2 per kWh. Voor de berekeningen gaan we uit van de huidige uitstoot van de zogenaamde ‘grijze mix’ van 556 gram CO2 per kWh. (bron CO2emissiefactoren.nl)
Nog meer CO2 door groene waterstof
Door de volledige verdringing van 26,3 miljard kWh duurzame stroom naar fossiele stroom ontstaat een totale CO2 uitstoot van 26,3 miljard x 0,556 kg is 14.622.800.000 kg. Dit is 14,6 miljoen ton CO2.
We hebben gezien dat Tata Steel IJmuiden nu 12 miljoen ton CO2 uitstoot. Er komt dus totaal jaarlijks minimaal 2,6 miljoen extra CO2 uitstoot bij als Tata Steel IJmuiden overgaat op groene waterstof. In de praktijk zal dat zeker neerkomen op meer dan 3 miljoen ton extra CO2 uitstoot. De overheid geeft vaak de voorkeur aan kolenstroom boven gas omdat gas schaars en duur is. Ook wil de overheid de burgers niet in de kou laten zitten.
3 grote 1000 MW kolencentrales extra nodig
26,3 miljard kWh is rond een kwart van de totale Nederlandse stroombehoefte van particulieren en bedrijven. Zo lang de 6 GW aan windturbines er nog nog niet staan moet deze hoeveelheid dus extra worden opgewekt als Tata Steel IJmuiden volledig groen zou produceren. Dit betekent dat de voorgenomen sluiting van de kolencentrales onmogelijk is, er moeten er zelfs bijgebouwd worden. 3 GW continue vermogen betekent dat er 3 grote kolencentrales van 1000 MW extra bij moeten komen.
De tussentijdse conclusie is dat het binnen nu en 30 jaar overschakelen van Tata Steel IJmuiden naar groene waterstof slechts leidt tot veel meer CO2 uitstoot dan nu al wordt uitgestoten.
Zijn er alternatieven?
Het enige echt duurzame alternatief is massaal duurzame opwekking bouwen. Als er jaarrond gemiddeld 130% duurzame opwekking is, is het maken van waterstof voor Tata Steel IJmuiden een deel van de oplossing. Die 130% duurzame opwekking is slechts genoeg voor burgers en bedrijven, aangevuld met uitsluitend Tata Steel IJmuiden. Er is dan nog geen kilo groene waterstof om de huidige 800.000 ton grijze waterstof die de Nederlandse industrie verbruikt te vervangen.
130% duurzame opwekking is nog heel ver weg. Tot 2030 voorziet het kabinet in 70% duurzame opwekking voor gezinnen en bedrijven. De plannen om 10 GW aan windvermogen extra bij te bouwen zijn al nodig om de sterk toenemende elektrificatie van het vervoer en woningen (warmtepompen) te voeden.
Volgens Prof. Belmans, de voormalige chef van de Belgische Tennet en Wim Turkenburg, emeritus hoogleraar ‘Science, Technology & Society’ aan de Universiteit Utrecht, zijn er pas na 2045 tot 2050 beperkte hoeveelheden groene waterstof voor de industrie beschikbaar. De H2 Coalitie, een groep belanghebbende bedrijven, gaat er van uit dat van de benodigde waterstof 80% zal worden geïmporteerd.
SMR Grijze waterstof
Kan grijze waterstof, waterstof uit aardgas gemaakt, een goede tussenoplossing zijn?
Ondanks het feit dat de directie van Tata Steel IJmuiden niet openlijk voor deze optie kiest gaan we toch uitrekenen of die keuze mogelijk wel relevant is.
Om groene en grijze waterstof qua CO2 balans te kunnen vergelijken rekenen we eerst uit hoeveel kg groene waterstof er gemaakt kan worden met 26,3 miljard kWh. Per kg groene waterstof is 58 kWh elektriciteit nodig (bron PBL). Dit betekent dat 26,3 miljard kWh totaal 454 miljoen kg waterstof oplevert.
Waterstof met SMR uit aardgas levert 9 kg CO2 uitstoot per kg grijze waterstof op.
De totale uitstoot bij grijze waterstof wordt dan 4 miljoen ton CO2.
CCS Carbon Capture Storage
CCS is het afvangen van de CO2 uit het productieproces van grijze waterstof. Er ontstaat dan zogenaamde blauwe waterstof. De CO2 afvangen lukt maar tot maximaal 90%. Voor het CCS proces is 25% extra aardgas nodig waarvan ook een deel weglekt. Die lekkage zorgt ervoor dat CCS in de meest recente wetenschappelijke publicaties zwaar onder vuur is komen te liggen. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1002/ese3.956
Lekkage van methaan, een sterk broeikasgas, is 86x schadelijker dan CO2. Wel breekt methaan na rond 10 jaar af terwijl dit bij CO2 200 jaar duurt.
Er is in wetenschappelijke kringen discussie over de mate van lekkage. Die varieert tussen 1,8 en 4,5%.
Bij 3,5% lekkage is er geen voordeel van blauwe waterstof boven grijze waterstof qua CO2 uitstoot. De nog gevaarlijker uitstoot van methaan is bij deze blauwe waterstof zelfs hoger dan bij grijze waterstof. Per saldo is het zonder CCS doorgaan met aardgas, kolen en diesel minder schadelijk dan blauwe waterstof met CCS.
De overheid is bereid om miljarden investeringen in CCS te subsidiëren. Dat is nutteloos en tegelijkertijd tamelijk pervers. Eerst verdienen bedrijven miljarden mede dankzij het onbelast kunnen uitstoten van miljoenen tonnen vervuilende CO2 en vervolgens gaan ze nog eens miljarden verdienen aan het onder de grond stoppen van hun eigen CO2 vervuiling.
Kosten grijze waterstof
Grijze waterstof wordt in Nederland nu al in grote hoeveelheden gemaakt. Dit beloopt nu al meer dan 800.000 ton per jaar. Deze waterstof wordt voor rond 1,50 euro per kg geproduceerd. Groene waterstof, als deze al beschikbaar is, is zeker 3 tot 4 keer duurder dan grijze waterstof.
Voor het maken van 1 kg staal is 0,5 kg steenkool nodig. Kolen kosten al jaren rond 70 euro per ton. In het najaar van 2021 is dit bijna verdubbeld. Voor 7 miljoen ton staal is dus 3,5 miljoen ton steenkool nodig. Prijs voor de steenkool was de afgelopen jaren rond 245 miljoen euro per jaar. 12 miljoen ton CO2 heffing bij de huidige 30,48 euro per ton CO2 belopen 366 miljoen euro.
Als Tata Steel IJmuiden belast zou worden met de CO2 heffing dan zijn de kosten van de kolen en de CO2 heffing totaal 611 miljoen euro.
450 miljoen kg grijze waterstof kost 1,50 euro per kg. Dit maakt dat de waterstof totaal dus 675 miljoen euro kost. De CO2 heffing voor 4 miljoen ton CO2 bedraagt nu 122 miljoen euro maar stijgt.Dit levert totaal een bedrag op van 797 miljoen euro.
Per saldo kost de overgang van steenkool naar grijze waterstof qua brandstof en CO2 heffingen 797 – 611 miljoen, is 186 miljoen euro meer dan doorgaan met steenkool.
Dat moet haalbaar zijn.
De investeringen om het DRI proces in te voeren moeten sowieso gedaan worden.
Waar moet het aardgas vandaan komen?
We zagen al dat grijze waterstof uit aardgas gemaakt wordt. Aardgas is onder meer door het beëindigen van de winning uit de Groninger gasvelden schaars en dus duurder geworden. De Nord Stream 2 pijpleiding uit Rusland is nog steeds niet in gebruik genomen. Zou dat wel gebeuren dan gaan de gasprijzen omlaag maar ontstaat er een risico dat Rusland de gaskraan voor politieke doeleinden naar believen meer of minder dicht draait. Er is evenwel een grote wereldmarkt in LNG, vloeibaar aardgas. Meren er nu kolenschepen bij Tata Steel af, dat kunnen straks LNG tankers worden.
10,6 miljoen ton minder CO2 uitstoot door grijze waterstof t.o.v. groene waterstof
We kunnen de huidige 12 miljoen ton CO2 uitstoot verlagen naar 4 miljoen ton door grijze waterstof in te zetten. Gaat Tata Steel IJmuiden over op groene waterstof dan wordt de uitstoot door verdringing naar fossiele opwekking 14,6 miljoen ton. Door met grijze waterstof te gaan werken komt er 10,6 miljoen ton minder CO2 in de atmosfeer in vergelijking met groene waterstof.
Kosten groene waterstof voor Tata Steel IJmuiden
Windturbines kosten rond 2.300 euro per 1 kW vermogen. 6 GW windvermogen gaat 6.000 x 2.300 is 13,8 miljard euro kosten. Als men de volledige capaciteit van de 6 GW windenergie wil benutten moet er ook 6 GW aan electrolyzer vermogen gebouwd worden. Per kW kost dat 1.900 euro (bron PBL). De electrolyzer capaciteit voor 6 GW kost dan 6 miljoen x 1.900 is 11,4 miljard euro.
Totaal gaat de infrastructuur voor het opwekken en maken van groene waterstof voor Tata Steel IJmuiden 13,8 + 11,4 miljard is 25,2 miljard euro kosten. Om al die stroom naar de kust te laten komen moet er nog 2,8 miljard worden uitgegeven voor kabels en knooppunten op zee. Totaal bedragen de kosten dan 28 miljard euro. De hoge onderhoudskosten (Opex 38 euro per kW per jaar) en de nog hogere aansluitkosten op het net (48 euro per kW) vergeten we maar.
Tata Steel IJmuiden heeft geen geld?
Tata heeft geen middelen om echt groen staal te maken. Tata zou dat wel kunnen als het moederconcern in India de 20 miljard euro winst die zij volgens het NHD tot nu hebben gemaakt niet hadden afgeroomd door hoge prijzen voor erts en steenkolen aan Tata Steel IJmuiden in rekening te brengen. Dat is volgens diverse onderzoekers slim en binnen de – fiscale eenheid – regels gebeurd. De winst is ook afgeroomd door de koopprijs en rente van Tata Steel IJmuiden van de winst af te schrijven. Nogmaals, weer binnen de geldende fiscale regels. Hierdoor is door Tata Steel IJmuiden, ook volgens eigen zeggen, nooit een cent vennootschapsbelasting betaald. Op deze methode, de winst afromen naar India en de kosten volledig op het Nederlandse bedrijfsresultaat te laten drukken, is o.m. in de Tweede Kamer veel kritiek.
Het afromen van de winst van Tata Steel IJmuiden kan weleens de achilleshiel blijken voor de staalfabriek. Een bedrijf dat geen winst maakt kan ook geen kapitaal opbouwen of mogelijk via derden verwerven voor toekomstige duurzame investeringen. SSAB in Zweden, een mogelijke koper van Tata Steel IJmuiden, heeft vastgesteld dat de zeer hoge toekomstige investeringen in duurzame productie in IJmuiden niet terug te verdienen zijn. SSAB heeft de overnamegesprekken met Tata Steel IJmuiden dan ook beëindigd.
Tata Steel India weet dit en wil niet voor niets van Tata Steel IJmuiden af.
Hoe nu verder?
Het is duidelijk dat groene waterstof tussen nu en 2050 door verdringing naar fossiele opwekking zeer veel meer CO2 uitstoot veroorzaakt dan er nu al wordt uitstoten. Grijze waterstof zou op relatief korte termijn de uitstoot van de huidige 12 miljoen tot CO2 uitstoot kunnen verlagen naar 4 miljoen ton per jaar. En dit zonder enorme investeringen in duurzame opwekking.
De lange termijn
Op relatief korte termijn kan Tata Steel IJmuiden met grijze waterstof zijn uitstoot verlagen van 12 naar 4 miljoen ton CO2. Hiermee is de omgeving zeer gebaat. Er hoeven geen kolencentrales te worden bijgebouwd om de naar fossiele opwekking verdrongen kWh te produceren. Er kan op de korte en middellange termijn 28 miljard euro – investeringen/subsidie – worden bespaard.
Op de heel lange termijn, zeg rond 2045 en mogelijk zelfs na 2050, zal de grijze waterstof door groene waterstof vervangen gaan worden. Naarmate wereldwijd het aandeel duurzame opwekking toeneemt zal er een wereldmarkt voor goedkopere groene waterstof ontstaan en zullen steeds meer bedrijven groen staal gaan maken. SSAB in Zweden doet dit nu al in kleine hoeveelheden dankzij bijna 100% duurzame opwekking in dat land. Bij een toenemende prijs van CO2 heffing wordt het voor ieder staalbedrijf op een zeker moment economisch onvermijdelijk om over te schakelen naar groene waterstof.
De Europese Commissie werkt nu aan een CO2 grensbelasting. Landen die vervuilend produceren en daarmee concurrentievoordeel denken te behalen zullen de CO2 belasting aan de grens moeten betalen. Hiermee ontstaat een gelijk speelveld.
Waterstof anders dan in de industrie
Vele belanghebbende bedrijven zijn bezig een ‘markt’ voor groene waterstof te ontwikkelen. De overheid (RVO.nl) doet daar actief aan mee met het ontwikkelen van een ‘tijdelijk opschalingsinstrument waterstof door elektrolyse’.
De vraag blijft waarom je waterstof zou willen gebruiken voor mobiliteit en het verwarmen van woningen. De inherente verliezen van het maken en gebruiken van groene waterstof bedragen 65% bij elektriciteitsproductie tot 75% bij het gebruik voor transport.
Met warmtepompen kun je 6 tot 10x zoveel woningen verwarmen dan met dezelfde hoeveelheid kWh via waterstof. Ook het rijden op waterstof vergt 4x meer energie dan rijden op accu’s.
Waterstof ‘backbone’
GasUnie krijgt van de overheid 1,5 miljard euro, inclusief 750 miljoen euro om tegenvallers op te vangen, om het gasnet geschikt te maken voor waterstof. De vraag is of dit wel nodig is. Groene waterstof zal in Nederland nooit in grote hoeveelheden gemaakt gaan worden, is ook het uitgangspunt van de H2 Coalitie. Import via grote tankschepen, 80% van het totaal wordt door de H2 coalitie genoemd, ligt meer voor de hand. Die tankers kunnen afmeren in de havens van IJmuiden, Rotterdam en de Eemshaven. En dat zijn precies de plaatsen waar de waterstof nodig is.
HVDC (hoog voltage gelijkstroom)
Een waterstof backbone is ook niet relevant als er gebruik gemaakt wordt van grote stroomimporten uit bijv. Marokko. Er zijn nu afgebakende plannen om Marokko en Engeland te verbinden met grote HV DC (hoog voltage gelijkstroom) verbindingen. 10,5 GW zon en windenergie komt dan door 3.800 km lange kabels door de zee naar Engeland.
Tegelijkertijd krijgt Engeland een 1800 km lange onderzeese kabel 10 GW kabel om windenergie vanuit IJsland aan te voeren. Er wordt tegelijkertijd in Marokko een gigantisch accupakket geïnstalleerd om ook in de nacht de overdag opgeslagen stroom te kunnen blijven leveren.
Die twee kabels leveren dezelfde hoeveelheid elektriciteit als Nederland nodig heeft.
Dat zou Nederland ook kunnen doen. En stroom die je hier ter plekke hebt kun je makkelijker verdelen en er hier lokaal o.m. waterstof van maken. De 90% zuurstof die ontstaat bij het maken van groene waterstof elders wordt ongebruikt uitgestoten maar kan bij lokale waterstofproductie hier een toepassing vinden.
Tata Steel IJmuiden ten dode opgeschreven?
Als Tata Steel IJmuiden doorgaat zoals nu is ze zeker ten dode opgeschreven. Het aantal overtredingen van de huidige milieuvergunningen is talloos.
Gaat Tata Steel IJmuiden binnen nu en 8 jaar over op groene waterstof dan is ze, zonder tientallen miljarden aan investeringen en/of overheidssubsidies, ook ten dode opgeschreven. Daarnaast zal ook de energietransitie een rampzalige vertraging ondervinden.
Alleen de tussenoplossing grijze waterstof die ook nog relatief snel wordt ingevoerd kan Tata Steel IJmuiden misschien voorbereiden op een gezonde – uiteindelijk volledig groene – toekomst in de IJmond.
Wel zal de overheid Tata Steel IJmuiden moeten dwingen een evenredig deel van de kosten voor eigen rekening te nemen. Kan of wil Tata dit niet dan rest Tata Steel IJmuiden een traject ala Fokker.
Kan Nederland zonder Tata Steel IJmuiden?
Natuurlijk kan dat. Nadat Fokker failliet ging zijn er altijd voldoende vliegtuigen geweest. Dat zal met staal niet anders zijn.
De 6 tot 7 miljoen ton staal die Tata Steel IJmuiden jaarlijks produceert is op een wereldproductie van 1.800 miljoen ton 0,3% en dus verwaarloosbaar.
Die 6 tot 7 miljoen ton kan verplaatst worden naar landen die schoon produceren zoals Zweden en Canada. Beide landen beschikken over waterkrachtcentrales en hebben nu al ruim 90% duurzaam opgewekte stroom. De eerste Volvo/Polestar en Mercedes personenauto’s zijn al met dit werkelijk groene staal geproduceerd.
9.000 werknemers en sluiting?
Als Tata Steel IJmuiden niet overleeft komen er 9.000 hoog opgeleide mensen op straat te staan. Uit het faillissement van Fokker in 1996 bleek dat bijna 60% van de werknemers al binnen de opzegtermijn nieuw werk had. Op dit moment zijn er zeer veel vacatures in bijv. de installatiebranche. Op een beperkte groep werknemers na die tegen hun pensioen aanzitten zullen de medewerkers van Tata Steel IJmuiden snel nieuw werk vinden, dit keer in een schone omgeving.
Tata Steel IJmuiden en omwonenden
Het zou Tata Steel IJmuiden sieren als zij de omwonenden eerlijk zou vertellen dat schoner staal maken, zelfs met grijze waterstof, minimaal nog 8 tot 10 jaar duurt. En dan nog is dat minder dan de helft van de totale productie. Het nu mooi weer spelen met ‘groen staal in een schone omgeving’ is ongeloofwaardig en zal zeker meer dan 30 jaar verder in de toekomst liggen. En zelfs dat is een groot vraagteken.
Economische overlevingskansen
Zal Tata Steel IJmuiden met een waarde van rond 2,5 miljard euro en een omzet van rond 5 miljard euro (2018-2019) in staat zijn om 28 miljard te investeren in alleen de productie van groene stroom, respectievelijk investeerders te vinden?
Tata Steel India heeft door het afromen van 20 miljard euro de toekomstbestendigheid van Tata Steel IJmuiden ernstig ondermijnd. De Tweede Kamer krijgt de keus om Tata Steel met vele miljarden steun te laten overleven. Voor die vele miljarden kunnen beter windturbines worden gebouwd die het net opgaan.
Zou Tata Steel IJmuiden groene waterstof importeren dan is de concurrentiepositie t.o.v. bedrijven die dicht bij goedkope duurzame opwekking als waterkrachtcentrales zijn gevestigd, ronduit slecht.
Mede gezien het afhaken van SSAB en het niet willen investeren door Tata Steel India, lijken de overlevingskansen van Tata Steel IJmuiden gering.
Eigendom Tata Steel IJmuiden
Al zou de overheid slechts 10% van de benodigde 28 miljard euro investeren in de duurzame transitie van Tata Steel IJmuiden, dan is deze bijdrage van 2,8 miljard euro al meer dan de huidige waarde van Tata Steel IJmuiden. In principe zou de overheid als meerderheidsaandeelhouder eenzelfde rol kunnen spelen als bij KLM-Air France en eigenaar kunnen worden van Tata Steel IJmuiden. Gezien de inhalige werkwijze van Tata Steel India lijkt het niet zinvol bij een grote bijdrage van de rijksoverheid, de zeggenschap over Tata Steel IJmuiden bij Tata Steel India te laten.
Al met al gaat Tata Steel op de lokatie IJmuiden een onzekere toekomst tegemoet.
Wim Schermer, De Woude
Januari 2022
Bronnen:
Haalbaarheidsstudie Roland Berger
Miljarden vliegen weg bij Tata Steel
RTL (Tata Steel kiest voor waterstof)
Meeste werknemers Fokker snel een nieuwe baan (Trouw)
Nederlandse Emissie Autoriteit / CO2 heffing Algemeen
